Ślady żydowskiej historii w moim mieście

Thema

Ślady żydowskiej historii, religii i kultury można znaleźć w Europie i poza nią – ale gdzie one są? Na to pytanie szukał odpowiedzi projekt szkolny pt. „W poszukiwaniu zaginionego świata”, którego celem było zapoznanie uczniów[1] polskiego gimnazjum z historią żydowską  ich okolicy oraz uczynienie jej dla nich bardziej namacalną i zrozumiałą. W ramach projektu uczniowie prowadzili rozmowy z badaczami, świadkami historii, zainteresowanymi mieszkańcami i gośćmi z innych miast. Efektem prac było stworzenie spacerownika „Szlak kultury żydowskiej w Witnicy”. Wyniki działań zostały zaprezentowane podczas „I Witnickich Dni Kultury Żydowskiej” oraz w książce „Kto opowie nasze losy”. Niniejszy dwujęzyczny scenariusz lekcji (w języku polskim i niemieckim) jest oparty na tym projekcie i może posłużyć do przygotowania podobnych działań w innych miastach i regionach oraz w różnych szkołach w Polsce i w Niemczech. Wybrane fragmenty wspomnianej publikacji są przedmiotem niniejszego scenariusza lekcji.

Lehrplanbezug

Historia: Europa i świat po I wojnie światowej, społeczeństwo i gospodarka II Rzeczypospolitej, droga do II wojny światowej, II wojna światowa i jej etapy;

Wiedza o społeczeństwie: społeczność lokalna, społeczność regionalna, wspólnoty narodowe / etniczne i ojczyzna;

Język polski: kształcenie literackie i kulturowe, kształcenie językowe, tworzenie wypowiedzi, samokształcenie;

Zagadnienia poruszone w scenariuszu: okres międzywojenny, prześladowania Żydów po dojściu nazistów do władzy, II wojna światowa, okres powojenny, ochrona i upamiętnianie dziedzictwa żydowskiego.

Erwartete Kompetenzen

Kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji, kompetencje w zakresie wielojęzyczności, kompetencje cyfrowe, kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie uczenia się, kompetencje obywatelskie, kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Poza tym: umiejętność pracy różnymi metodami, kompetencje badawcze, kompetencje analityczne, kompetencje histo­ryczne, kompetencje w zakresie treści nauczania, kompetencje w zakresie różnorodności, kompetencje medialne.

Didaktische Perspektive

Scenariusz lekcji przygotowuje uczniów do opracowania własnego projektu szkolnego. Na początku uczniowie zastanawiają się nad pojęciem tożsamości żydowskiej i zbliżają się do tematu, słuchając wypowiedzi Żydów mieszkających w Polsce i w Niemczech oraz analizując dwie bajki żydowskie. . Uczą się podstaw pracy z historią mówioną i poznają relację świadka historii, który wprowadza ich w elementy żydowskiej codzienności ludzi mieszkających w Polsce przed II wojną światową. W ten sposób uczą się interpretowania relacji świadka historii jako źródła historycznego, lokalizowania opowieści w czasoprzestrzeni, odróżniania faktów od opinii i ocen świadków historii oraz identyfikowania pojęć związanych z kulturą żydowską. Uczniowie dowiadują się również o nasileniu prześladowań Żydów od okresu międzywojennego do Holokaustu.

Przygotowując się do własnego projektu szkolnego, w dalszej części scenariusza uczniowie poznają działania pewnej klasy, która poszukiwała śladów życia żydowskiego w byłym niemieckim miasteczku w zachodniej Polsce. W ramach własnego projektu uczniowie badają swoje otoczenie i odkrywają żydowską przeszłość i teraźniejszość przez pryzmat kultury materialnej i niematerialnej. Badając historię swojego otoczenia, uczniowie mają okazję pogłębić wiedzę zdobytą na lekcjach historii a także metody jej interpretacji, odkryć nieznane aspekty historii, których nie da się  znaleźć w podręcznikach, i odnieść je do przeszłości otoczenia swojej szkoły.

Uczą się również łączenia informacji i prezentowania ich za pomocą narzędzi multimedialnych. Uczniowie ćwiczą korzystanie ze źródeł internetowych, narzędzi technicznych i informatycznych oraz umiejętności prezentacji. Ważnym elementem pracy nad projektem jest refleksja nad zachowaniem pamięci o żydowskich sąsiadach, po których często pozostały tylko (nieliczne) ślady.

Pierwsze dwie lekcje służą jako wprowadzenie do tematu. Nauczyciel może wybrać jedną lub opcjonalnie obydwie lekcje w ramach wprowadzenia uczniów do tematu. Pierwsza lekcja opiera się głównie na krótkich filmach. W zależności od tego, czy projekt szkolny ma mieć silniejszy związek z Polską czy z Niemcami, dostępne są różne materiały i dwie różne wersje etapu pracy, z których nauczyciel ma możliwość wyboru. Dzięki temu lekcja może zostać dostosowana do potrzeb różnych klas szkolnych i jak najbardziej zbliżona do realnego życia uczniów. Druga lekcja poświęcona jest pracy z wierszami i szczególnie nadaje sie dla klas, w których praca z tekstem jest bardziej odpowiednia niż praca ze źródłami audiowizualnymi.

Niektóre materiały są dostępne w dwóch wersjach językowych (po polsku i po niemiecku), dzięki czemu wielojęzyczni uczniowie mają możliwość zapoznania się z wybranymi tekstami w wersji różniącej się od języka nauczania.

Podczas tworzenia scenariusza lekcji wielokrotnie pojawiło się wyzwanie, jak zapoznać nieżydowskich uczniów z tematem w taki sposób, aby z drugiej strony uwzględnić żydowskich uczniów jako część społeczności klasowej. W niektórych częściach scenariusza zdecydowaliśmy się potraktować priorytetowo przekaz informacji. Celem jest pogłębienie wiedzy uczniów na temat historii Żydów w ich otoczeniu, zmniejszenie uprzedzeń, przeciwdziałanie stereotypom oraz rozpoznanie i zwalczanie antysemityzmu. Niektóre części niniejszego secenariusza mogą zatem sprawiać wrażenie, że są skierowane bardziej do nieżydowskich uczniów. Niemniej jednak było dla nas ważne uwzględnienie żydowskich uczniów w koncepcji scenariusza. Dlatego też został on przetestowany w klasie z żydowskimi uczniami przed publikacją. Mimo tego nie można wykluczyć, że szczególnie żydowscy uczniowie będą postrzegać niektóre zadania inaczej. Nauczyciele powinni zatem pamiętać, że wśród uczniów w ich klasie mogą być osoby z żydowską historią rodzinną lub żyjące zgodnie ze swoją żydowską tożsamością, które chętnie mogą się podzielić swoimi doświadczeniami z innymi dziećmi z klasy. Inni znowu mogą nie chcieć rozmawiać o swoich żydowskich powiązaniach, zwłaszcza na zajęciach. Jesteśmy bardzo wdzięczni za wszelkie uwagi i konstruktywne sugestie dotyczące ulepszeń w tej i innych kwestiach i dołożymy wszelkich starań, aby jak najszybciej wprowadzić je do scenariusza.

Prowadząc zajęcia należy zwrócić uwagę na to, aby nie czynić z zewnątrz rozróżnienia na osoby pochodzenia żydowskiego i nieżydowskiego. Na przykład, żydowscy uczniowie nie powinni być traktowani jako eksperci i proszeni o przejmowanie takiej roli i wyrażanie ogólnych stwierdzeń na temat (wszystkich) Żydów lub ich własnej rodziny i jej historii[1]. Jeśli jednak chcą podzielić się z klasą pewnymi aspektami swojego życia i swojej wiedzy, należy im dać taką możliwość. Podczas rozmów w klasie można zawsze wykorzystać momenty ukazujące heterogeniczność życia żydowskiego, aby uczniowie niebędący Żydami nie uczyli się stereotypów na ich temat i w pierwszej linii widzieli w nich indywidualne jednostki, których życie jest zarówno podobne, jak i różne od ich własnego.

Scenariusz lekcji dotyka w różnych miejscach tematyki Holokaustu. Mimo, iż ta kwestia z pewnością była poruszana w procesie kształcenia nauczyciela, chcielibyśmy zwrócić uwagę na to, że uczniowie mogą być dotknięci międzypokoleniową traumą, która może zostać wywołana na przykład wypowiedziami na temat Holokaustu lub dyskryminacji – nawet jeśli nie miało to miejsca na innych lekcjach, na przykład podczas omawiania II wojny światowej. Dlatego też zawsze zaleca się, aby przy tematach poruszających kwestie dyskryminacji i prześladowania mniejszości a także ludobójstwa, wcześniej omówić te kwestie z rodzicami uczniów, których rodziny byćmoże były dotknięte w przeszłości podobnymi wydarzeniami i czynami omawianymi na zajęciach. Zazwyczaj są oni w stanie najlepiej ocenić, czy ich dziecko powinno zostać przygotowane oraz czy potrzebuje wsparcia w pewnych sytuacjach. Zaleca się również uważnie obserwować uczniów i w razie potrzeby dać tym, którzy tego potrzebują, możliwość do wycofania się z problematycznych sytuacji już na wczesnym etapie.